Kıtalar ortası sanat taşıyoruz

Mesleğini severek yapan şahısların ebediyen daha başarılı ve huzurlu olduğu bir gerçek. Burak Güç bu şahıslardan biri. Bakıldığı vakit en kapsamlı ismiyle “lojistik” kesiminde çalışıyor. Lakin Güç, eşi gibisi pek bulunmayan, değer biçmenin güç olduğu şeyleri; sanat yapıtlarını taşıyor. Öğrenciliğinden itibaren lojistik kesiminde çabucak her konumda çalıştıktan sonra en son çalıştığı şirketin İstanbul’daki şubenin idareciliğine kadar devam ediyor. Sanat yapıtı nakliyatı alanında ağırlaşarak pek çok müze, galeri ve aktiflikte yer alan yapıtlara eşlik ediyor. Mesleğinden büyük keyif aldığını söyleyen Güç, mesleği gereği pek çok sanatçı ve koleksiyoner ile çalışıyor. “Bazılarının yapıtlarını seviyor, yakınlık duyuyorum, o yapıtlara mana yüklüyorum. Bir kısmında da sanatkarların kişiliğini seviyorum ve bir dostluk kuruyorum. Sanatkarların büyük bir çoğunluğu, çok daha naif, dünyaya çok daha farklı ve hoş bakan beşerler. Onlardan bir sürü şey öğreniyorum” diyen Güç, sanatkarların yaptıkları işler ve kanılarıyla bizler için dünyanın katılığını ve geçiciliğini biraz olsun yumuşattıklarını söylüyor ve ekliyor: “Böyle beşerlerle karşılaşabildiğim bir mesleğim olduğu için kendini ayrıcalıklı ve şanslı hissediyorum”

Taşımacılık, günümüzde epey bilinen bir iş kolu. Lakin sizin işinizde özel bir bir alanlaşma kelam konusu. Sanat yapıtları lojistiği üzerine alanlaşmanız nasıl oldu?

Trabzon’da doğdum ve lisenin akabinde eğitim görmek için Ankara’ya gittim. Hacettepe Üniversitesi İşletme Yönetimi’nde okurken son sınıfta tesadüf yapıtı milletlerarası çalışan bir nakliyat şirketinde işe başladım. Okulu bitirdikten sonra da devam ettim. Bu müddet içerisinde de nakliyeciliğin, daha kapsamlı ismiyle lojistiğin birçok alt kısmında çalıştım. Hava, kara, deniz üzere pek çok alanda eğitim aldım, yurt dışına gittim. Çabucak her işte olduğu üzere bir müddet sonra muhakkak bir alana yönelmeye başlıyorsunuz. İlgi alanınız doğrultusunda, uğraştığınız ayrıntı işler ve belli bir mevzuda elde ettiğiniz bilgiler ve tecrübeler sonucunda kendi portföyünüzü de oluşturuyorsunuz. Hem yeni bir iş alanı hem de yeni bir mevzu olduğu için yaptığım işler ortasında sanat yapıtı nakliyeciliği biraz daha öne çıkmaya başladı. Onun öncesinde biz yabancıların meskenlerini, Türkiye’ye ya da Türkiye’deki meskenlerini dünyanın rastgele bir yerine “kapıdan kapıya” denilen bir anlayışla taşıyan bir çalışmanın içinde oldum. Sanat da bunun devamında geldi. Benzeri bir yapıda gidiyordu zira bizim hizmet verdiğimiz eşyalar, işler de yeniden çok hassas kırılabilir, çok dikkatli olunması gereken işlerdi. Yeniden paketleme, sandıklama, sigorta üzere birçok hizmet istiyordu.

Sanat nakliyatına birinci İstanbul Bienali vasıtasıyla girdik. Eski antrepolarda bekletilen, gelen çağdaş sanat yapıtlarının nakliyesi konusunda zahmet yaşanıyordu. Bu yapıtların sıradan gereçler üzere taşınma durumu oluşuyordu ve bu durumun bir adım ötesine geçilmesi gerekiyordu. Türkiye’de bu bahsin şimdi bir piyasası, pazar olmadığı için buna uygun bir arz gelişmemişti. Bu alanda nakliyata dair bir eğitimi ya da bu alana özel şirketler yoktu.

SANAT YAPITI TRAFİĞİ AB İLE ARTTI

Peki bu alanlaşma Türkiye’de nasıl gerçekleşti?

Özel hizmetler, yani özel hizmetlerden kastım müzeler, galeriler, koleksiyonerler kapsamında düşününce 2000’lerden evvelki tarihlerde pek fazla özel müze yoktu. Galeriler kısıtlı imkânlarla çalışıyordu, koleksiyonerler azdı. Daha çok kamunun elindeki müzelerden yurt dışındaki stantlara gidecek olan tarihi yapıtların taşınması, götürülmesi ve geri getirilmesi konusunda hizmet olarak vardı. Bu bahiste temel gelişme Avrupa Birliği ilgilerinin artmasıyla gerçekleşti. Artan alakalarla sanat yapıtı trafiğinde hem yurt içi hem de memleketler arası boyutta büyük bir basamak kaydettik. Avrupa Birliği ile Türkiye’nin yakınlaşması 2000’li yıllarda oldu. Lakin hiçbir şey resmi, kağıda yazılı hâliyle mümkün olamıyor. Hayat yalnızca “Kağıda yazdık, üye yaptık”la olmuyor. Doğal olarak taraf olan ülkeler, bir tarafta Türkiye ve üye olan öteki Avrupa ülkelerindeki insanların bu muahedeyi içten kabul edebiliyor olması da değerli. Türkiye, Makedonya yahut Bulgaristan üzere küçük bir ülke değil. Avrupa Birliği için de nüfus, tarih ve ekonomik açıdan kıymetli bir ülke. Bu türlü bir değere sahipken Avrupa toplumu için kabul edilebilirliği kıymetli bir mevzu. Sadece siyasi manada bir kabul kâfi değil. Avrupalıların nezdinde Türk imajının hakikat anlaşılabilmesi için, sanat yahut sanat yoluyla tanıtımın çok daha kıymetli olduğunu fark ettiğimizi düşünüyorum. Böylelikle Avrupa ve Türkiye ortasında çok fazla sanat ve sanatçı köprüsü, ortak sanat tertipleri yapılmaya başlandı. Bu iş birliğinin fiziki imajı sanat yapıtlarının ülkeler ortasındaki gidiş-gelişlerini ortaya çıkardı. Bu değişimden sonra Türkiye için ağır bir sanat trafiği oluştu. Biz bu noktada devreye girmiş olduk. Bu yapıtların taşınması, güvenliği, paketlenmesi ve bunlara ait metotlar değerli hâle geldi. Biz de bu periyotta daha süratli öğrenerek, büyüyerek resmi ve özel kurumlara hizmet verir olduk.

SANAT YAPITINI SÜİSTİMAL EDENLER DE VAR

Uluslararası boyutta bu işin epeyce fazla prosedürü olmalı?

Sanat yapıtlarının sirkülasyonu iki nedenle oluşabiliyor. Birincisi bir fuara katılmak, bir galeride sergilenmek üzere götürülüp geri getirilmesi üzerine. İkincisi ise satın alınmak üzere, ülkeden kesin çıkışı. Geçisi olarak gidiş-gelişlerdeki prosedür bir iki metotla milletlerarası muahedeler çerçevesindeki evraklar üzerinde yürüyor. Yani Türkiye’nin de taraf olduğu “geçiçi deveran anlaşmaları” var. Bu mutabakatlara nazaran memleketler arası doküman düzenleniyor, elhasıl biz yurt dışına çıkarken yaşadığımız prosedüre çok benzeri. Süreksiz bir biçimde gittiği için bu sirkülasyon süreci içerisinde sorumluluk bize ilişkin oluyor. Bir eser satın alınarak Türkiye’ye getirilmiş ise buna yönelik ithalat yönetmeliğindeki kurallara uygun olarak süreçler yapılıyor. Tıpkı biçimde yurt dışına çıkan eserler içinde bu kurallar geçerli. Ülkeler ithal ettikleri sanat yapıtları için vergi alabiliyor. Ama genel olarak dünyada şöyle bir uygulama var: Ülkeler sanat yapıtlarının kendi ülkelerine girişlerini mümkün olduğunca kolaylık sağlıyorlar. Bu durum vakit zaman suistimal de ediliyor. Sanat yapıtı kapsamında diğer tipten yapıtları ya da vergisinden kaçınmak için değerli hususları sanat yapıtı üzere göstermeye çalışarak ülkeye sokmak isteyenler olabiliyor.

SANAT YAPITINA VERGİ YOK

Türkiye’ye bir sanat yapıtı getirildiğinde prosedür nasıl işliyor?

Şu an Türkiye’ye girişte bir katma kıymet vergisi ödeniyor. Ancak onun haricindeki gümrük vergisi konusu sanat yapıtlarının bir birçoklarında uygulanmıyor. Lakin sanat yapıtı tarifinin çok genişlemiş olması nedeniyle, hangi objenin sanat yapıtı, hangisinin olmadığı çok izafi bir durum. Bu türlü de olunca bu suistimali engellemek için devlet kimi unsurları, kimi hususları vergiye tabi hâle getiriyor. Son yıllarda uygulanan sanat yapıtı içerisinde “kolaj” diye bir çeşit var. Değişik gereçleri üst üste bindirilerek yahut bir ortaya getirilerek oluşturuluyor. Ancak kolaj dediğiniz vakit bu bahiste kullanılan gereçler çok geniş bir yelpazede ve devlet “kolaj” sözünden oluşan yapıtlarda ithalatta vergi uygulayabiliyor. Yıllar evvel iki farklı otomobil gövdesinin ortadan kesilerek birbirleriyle birleştirildiği, dışarıdan otomobil üzere görünse de aslında içinde motor yahut rastgele bir aksam olmayan bir sanat yapıtı getirmiştik. Gümrük geçişi sırasında, “Araca motor koysanız çalışır mı?” ya da “Bu arabayı ülke içerisinde satacak mısınız?” üzere sorgulamalar olmuştu. Devlet bu noktada getiren şahsa yahut kuruma, getirme gayesine ve daha evvel yaptığı işlere hatta bunu yapan sanatkarın geçmişte yaptığı işlere bakıyor.

Taşıdığınız eserler hem maddi hem manevi olarak epeyce kıymetli. Bu işte tercih edilmek için en büyük referansınız nedir?

Güven, en kıymetli referans olabilir. Yıllar uzunluğu yavaş yavaş başlayarak bir isim oluşturuyorsunuz. Bu her iş için böyledir. Eserler, yine üretilebilir ticari bir eser olmadığı için bu işi çok dikkatli bir formda, riskleri göz arkası etmeden, güzel planlayarak gerçekleştirmeniz gerekiyor. Bunu birkaç kez yanlışsız halde yaptığınızda karşınızda hizmet verdiğiniz kişi yahut kurumlarda bu itimadı oluşturuyorsunuz. Geçmiş referanslar sayesinde muhakkak bir pozisyona sahip oluyorsunuz.

Herhangi bir biçimde yapıta ziyan geldiğinde sorumluluk kime ilişkin?

Eserin yurt dışından geldiğini düşünelim; geliyor ve sandığın dışında bir şey yok. Dik duruyor ve etiketi düz duruyor. Lakin darbe etiketi kırmızı ise yapıtı o anda almıyoruz. Evvel tutanakla tespitini yapıp sigorta şirketine bilgi veriliyor. Sigorta “Olduğu noktada açın ve içini görün” diyebilir yahut “Tamam sorumluluğu alıyoruz, getirin ve alıcının yerinde açın” diyebilir. Sizin denetiminizin dışındaki taşıyıcılar yahut depolar devreye girdiği anda bir ekip sıkıntılar ortaya çıkabiliyor. Zira bu yerlerde ticari taşımanın yapıldığı, akan bir sistem var. Her ne kadar uyarsanız da bu etiketler olmazsa dikkat kaybolabiliyor. Doğal ki sanat trafiği arttıkça, sanat yapıtı terimini gördüklerinde havalimanı ve depolarındaki hassasiyet artıyor.

İlk iş keşif ziyareti

Taşıyacağınız sanat yapıtı, örneğin bir heykel, tablo yahut çok farklı bir eser olabilir taşıma öncesi ne üzere bir hazırlık yapıyorsunuz?

Öncelikli olarak biz “keşif ziyareti” dediğimiz yapıtı yerinde, fiziki manada görmeyi çok önemsiyoruz. Türkiye’den gidecek bir işle ilgili konuşuyorsak. Yurt dışından gelecek bir yapıtla ilgili konuşuyorsak onu ya yurt dışındaki partnerlerimizle yaptırıyoruz, kimi durumlarda biz de gidiyoruz. Zati taşıyacağımız yapıtın sanatkarının bir ismi varsa ve biz daha evvel onunla çalışmışsak bu sanatçı ve yapıtları ile ilgili bir deneyimimiz vardır. Bu sanatkarın kullandığı materyal budur, şunlara dikkat eder ve şöyle paketleriz üzere bilgiler bizde vardır. Lakin daha yeni tipten olabilecek işler, yeni değişik bahisler çıkıyor ortaya. Bilhassa çağdaş sanatta biliyorsunuz, inanılmaz geniş bir materyal kullanım portföyü var. Bu türlü olunca da gidip yerinde yapıtın tespiti lazım. Yapıtın çıkarılacağı yere dair yükseklik, merdiven, kat farklı, cam ve kapıların genişliğine kadar onlarca mevzuyu tek tek ölçmeniz lazım. Geçtiğimiz sene Yapı Kredi Kültür Sanat’ta nakliyatını yaptığımız Sagalassos standı çok kapsamlı bir sergiydi. Bu stant için de en az bir hafta giderek bütün yapıtların boyutlarını, yüklerini, zayıf noktalarını, nerelerinin tutulabilir olduğunu, kaldırılabilir olduğunu bizden evvel onu oraya getirenlerden de bilgi alarak hazırlandık. Birtakım eserler bütün gözükse de aslında oraya getirilirken kesim modül olduğunu getirildiği yerde birleştirildiğini görebiliyorsunuz. Bu biçimde olunca hem arkeologlar, hem sanat tarihçileri, hem de müzenin vazifelilerinin tavsiyeleriyle bir plan oluşturuluyor. Ne kadar vakitte taşınacak, ne ile sarılacak nasıl bir sandığa yerleştirilecek, dayanaklar nasıl sağlanacak diye her bir eser için tek tek çalışıyorsunuz. Bizim işimizde en değerli husus, vakti kısıtlamadan sakince alıp hiçbir sarsıntıya neden olmadan koymak. Bunun haricinde birtakım tarihi yapıtların çok hassas olanlarının birtakım nem ve ısıda taşınma durumunda araçlarda o koşulları sağlayacak düzenekleriniz olması lazım. Tüm bu şartlar ve gereken paketleme sağlandığında çoklukla eser ile birlikte seyahat ediyoruz. Fakat kimi durumlarda yapıtın uçakla taşınması gerektiğinde burada havayolunun deposuna teslim ediyoruz onlar daha sonra uçağın içerisine yerleştiriliyor. Sonra gittiği yerde yeni bir yere taşınıyor. Tüm bu süreçler içerisinde sandığın bizim teslim ettiğimiz üzere durduğundan, hiç yan yatmadığından ve darbe almadığından emin olmamız gerekiyor. Bunu sağlayan teknolojiye sahibiz. Özel etiketler sayesinde şayet açıyı değiştirirseniz yahut sandık darbe alırsa bunu görebiliyoruz.

Dikkat sanat yapıtı var

Unutamadığınız en değişik tecrübe nedir ya da sizde iz bırakan bir iş oldu mu?

Çanakkale’deki Çanakkale Savaşları Enstitüsü’ndeki kütüphanenin oluşumunda en büyük sayıdaki kitabın bağışlanarak bizim tarafımızdan her birine dokunarak, bakarak taşımış olmak benim için hoş bir hatıradır. Uğural Vanthoft Koleksiyonu, hem benim için hem de Türkiye için değerlidir. Tekrar Mevlana Müzesi’nden İstanbul’a eser taşırken herkesin camın gerisinden baktığı bu yapıtlara dokunmak ve elinize alıp bir yere koymuş olmak daha öteki bir his veriyor. Bunlar haricinde İstanbul Bienali kapsamında çok değişik ve eğlenceli işler yaptık. 2015 yılında Büyükada’da deniz kıyısında Adrian Villar Rojas’a ilişkin devasa hayvan heykelleri vardı. Bu heykellerin üretim süreci, kesimlerin getirirlmesi ve bir kısmının geri dönüşü ile biz ilgilendik. İçlerinden bir tanesi ayı olan, 2015 imali “The Revenant” Diriliş sinemasına ithafen Leonardo DiCaprio tarafından satın alındı ve Monako’ya gönderildi. Heykel, açık artırma ile satılarak tekrar tabiat muhafaza vakıflarına bağışlandı. Tekrar Adrian Villar Rojas’ın Torino’da yaptığı bir iş için Türkiye’den yaklaşık on tır kaya ve eski gereçler göndermiştik. Orada onlardan bir kompozisyon çerçevesinde bir anıt, heykeller dizisi yapmıştı.

Yine İstanbul Bienali kapsamında sanatkarın memleketi olan Çin’den Türkiye’ye boğa getirmemiz istendi. Lakin bunu sanat yapıtı nakliyatı olarak isimlendirmek ve prosedürlere uygun kılmak mümkün olmadı. Onun yerine Türkiye’den bir boğa seçildi. Bienal kapsamında yeniden pirana getirip götürmüştük. Almanya’dan 12 metre boyutunda düşüp kurumuş bir kuru ağaç getirmiştik. Standını yaptığımız taşımaların çoğunluğunun açılışına katılır ya da sonrasında onu görmek isterim. Yapıtı anlamaya ondan zevk almaya çalışırım. Onunla ilgili bir şeyler biriktirmeye, öğrenmeye çalışırım.